De Rotterdamse haven is misschien niet de eerste bestemming waar je aan denkt voor een dagje uit of voor een fietstocht. Toch is het een heel interessant gebied. Het toont je de imposante containerschepen, vervuilende industrie, maar ook zandstrandjes met zeehonden. FutureLand is een bezoekerscentrum met (ook) veel aandacht voor het klimaat en de energietransitie. In dit artikel geven we tips voor een bezoek aan de haven. We gaan ook op zoek naar duurzaamheid in de haven van Rotterdam.
De makkelijkste manier om de havens te bezoeken is natuurlijk met de rondvaartboten van de Spido. In ruim een uur krijg je een indruk van de haven, maar met zo’n korte rondvaart zie je weinig activiteit. Die speelt zich te ver van de stad af om in een korte rondvaart bereikt te kunnen worden. Imposanter zijn de Wereldhavendagen, waarmee de Rotterdamse haven zich elk jaar presenteert. Meer en meer wordt daarbij ook de duurzaamheid in de haven van Rotterdam gepresenteerd.
Persoonlijk krijg ik op mijn fietstochten de beste indruk van de haven. De massaliteit, de afstanden, de geuren, alles maakt meer indruk dan vanaf de Spido of vanuit een auto of bus. Maar je hoeft niet alles te fietsen. Neem bijvoorbeeld de waterbus naar Heijplaat, of de Fast Ferry van Hoek van Holland naar de Maasvlakte. In dit artikel komen die bestemmingen uitgebreid aan bod. Daarna bespreken we de vraag: wordt Rotterdam de duurzaamste haven ter wereld? Want dat is waar ze naar streven in Rotterdam.
De oude havens en het dorp Heijplaat.
Rotterdam heeft een lange historie als havenstad. Dichtbij het centrum zijn de Kop van Zuid en omliggende gebieden inmiddels bekende toeristische trekpleisters. Maar daar zijn niet veel havenactiviteiten meer te zien. Meer naar het westen liggen de havens waar in de glorietijd van de passagiersvaart, beroemde schepen als de Nieuw-Amsterdam en de Rotterdam werden gebouwd bij de RDM, de Rotterdamsche Droogdok Maatschappij. Zestig jaar geleden werd daar de Rotterdam te water gelaten (ook toen was ik er als schooljongetje al bij). Nu ligt de Rotterdam voorgoed afgemeerd in Katendrecht, waar je het schip kunt bezoeken.
Recent fietste ik van Den Haag naar Heijplaat om eens te kijken hoe het er nu uit ziet. Het is een afwisselende tocht door Midden-Delfland en de Beneluxtunnel heen, en met de waterbus via Rotterdam, daar vandaan fietsend weer terug naar Den Haag. Maar voor een bezoek aan Heijplaat kun je natuurlijk veel eenvoudiger met de Waterbus zowel heen als terug vanuit Rotterdam. Heijplaat is nog steeds een rustig dorp (ik was er op een zondag!) tussen grote havenbedrijven. Het verschil met de RDM-tijd is dat de bedrijven amper nog een relatie hebben met het dorp. Dat was bij de bouw van Heijplaat heel anders. Alles draaide om de RDM, de Rotterdamse Droogdok Maatschappij.
Toen de RDM werd opgericht, lag de scheepswerf (voor die tijd) erg ver van de stad. De visionaire directeur liet daarom een heel nieuw tuindorp bouwen: Heijplaat. Ook de ‘witte borden medewerkers’ en de directie woonden in het dorp. Hun huizen vormen nog steeds het zogenaamde ‘gouden randje’.
De scheepswerf is inmiddels al meer dan twintig jaar verdwenen, maar Heijplaat beleeft nu een heropleving. De oude gebouwen zijn grotendeels gerestaureerd, het dorp is nog bijna ongewijzigd intact, en het wordt steeds meer een centrum voor innovatieve activiteiten. De meeste bezoekers vanuit het centrum van Rotterdam komen er snel en prettig met de Waterbus. In het dorp sprak ik een echtpaar dat er al vijfenveertig jaar woont. De man was er geboren en getogen, had er als kind gespeeld, zijn hele leven gewerkt, tot de werf in 1997 definitief sloot. Na een moeilijke periode van verval, zag hij nu met optimisme de nieuwe ontwikkelingen. Het echtpaar had wel veel last van de omliggende bedrijven, die 24 uur per dag veel geluidsoverlast geven. Na ons gesprek zoefden ze met de watertaxi naar het centrum van Rotterdam.
Niet heel ver van Heijplaat, maar toch ook heel geïsoleerd, ligt het voormalige quarantainecentrum voor opvang van zeelieden, die besmet waren met gevaarlijke tropische ziekten. Het is pas in 1934 geopend, maar was al snel niet meer in deze vorm nodig. Sinds 2008 is het een rijksmonument en een kunstenaarscentrum. Toen ik er eens een kijkje ging nemen, werd ik eerlijk gezegd wel teleurgesteld. Het is een slecht onderhouden, rommelig terrein, dat niet uitnodigt tot een bezoek. Hopelijk worden de gebouwen (in de stijl van de Amsterdamse School) opgeknapt en bewaard voor de toekomst.
Duurzaamheid in en om Heijplaat
Op zoek naar de duurzaamheid in de haven van Rotterdam, vinden we mooie woorden over de integrale gebiedsontwikkeling van Heijplaat en directe omgeving. Het Havenbedrijf en de organisaties van bewoners zijn het daarbij, voorzichtig uitgedrukt, niet altijd met elkaar eens. Twee ontwikkelingen springen in het oog: de bouw van duurzame, energie-neutrale huizen en de komst van RDM Campus. Heijplaat zou een pilot worden voor allerlei duurzame woningbouw, maar ik vind niet veel concrete resultaten. Als je hier meer over wilt lezen, bezoek dan de website van enkele lokale organisaties.
RDM Rotterdam is de organisatie die opleidingen, business activiteiten en events organiseert. Het is een samenwerking met o.a. Rotterdamse bedrijven en ze ondernemen ook projecten op het gebied van duurzaamheid. De lokale bewoners zijn echter kritisch over de samenwerking. Na een goede start lijkt het onderlinge verband steeds minder te worden.
Concrete activiteiten van de omliggende bedrijven heb ik niet kunnen vinden, maar dat zegt niet alles. Aan het slot van dit artikel schrijf ik nog iets over de ambities en aanpak van duurzaamheid in de haven van Rotterdam als geheel.
Tips voor een bezoek aan Heijplaat.
Tip: het Havenbedrijf Rotterdam heeft een aardige folder met een wandeling langs een aantal interessante punten op Heijplaat. Je kunt de wandelroute hier downloaden: [download id=”5375″]. Vergeet de lange wandeling naar het quarantainegebied, tenzij je daar heel speciale belangstelling voor hebt.
Tip: bezoek op Heijplaat ook de Woonwijzerwinkel, naar eigen zeggen de grootste duurzaamheidswinkel van Nederland. Je vindt er alles op het gebied van duurzaam wonen. De winkel is gelegen schuin tegenover de aanlegsteiger van de waterbus.
De Maasvlakte: containers, kolencentrales, strand en zeehonden.
Met een grote sprong gaan we naar de nieuwste ontwikkelingen van de haven: de Maasvlakte. De eerste keer dat ik hier ging fietsen, geloofde ik mijn ogen niet. Alles is er groter dan groot, het is gigantisch. Bovendien is het alsof je op een andere planeet fietst. Mooi? Nou, ik vind het eerder ongelofelijk fascinerend. Ik denk daarbij voortdurend: hoe gaat men hier de energietransitie daadwerkelijk realiseren? Laat je vooral niet afschrikken door mijn foto van de kolencentrales (mega-groot en het zijn er ook nog eens twee!). [Noot: de ONYX kolencentrale zal op korte termijn sluiten (begin 2022) en binnen drie jaar worden ontmanteld. Dit is eind november 2021 door de regering besloten.]
[Noot: de Fast Ferry tussen Hoek van Holland en de Maasvlakte is per 1 januari 2022 opgeheven. Dat is vooral jammer voor fietsers, want nu moet je helemaal naar Maassluis om over te varen.] Het mooist en indrukwekkendst was de aankomst met de Fast Ferry vanuit Hoek van Holland. Je voer tussen gigantische containerschepen aan de ene kant en een strandje met zeehonden aan de andere kant. De grootste containerschepen vervoeren zo’n 222.000 containers. Hebben we al die spullen echt nodig? Het is een logistiek wonder dat dit allemaal zijn weg naar de eindbestemming vindt. Eén vrachtwagen met een container is al een groot vehikel op de weg. Treinen, binnenschepen, kleinere zeeschepen, de containers worden binnen korte tijd overgeladen. Niet alle containers arriveren per schip. Op de foto de eerste trein uit China die aankomt in Rotterdam (Waalhaven, dus niet Maasvlakte) met….. 80 containers.
Het bezoekerscentrum FutureLand kan ik van harte aanbevelen. Maak vooral ook de bustocht over de Maasvlakte en de containerterminal. Het is een beetje propaganda door het Havenbedrijf Rotterdam, dus kijk daar een beetje doorheen. En bedenk bij het bezoek dat ook jouw nieuwe spullen waarschijnlijk in die containers zitten.
Mocht je nog zin en tijd hebben om verder te fietsen, dan is een bezoek aan Brielle aan te bevelen. Een groter contrast dan tussen de Maasvlakte en Brielle is bijna niet denkbaar.
Duurzaamheid in de haven van Rotterdam: naar een emissieloos jaar 2050?
Als je de havengebieden bezoekt dan krijg je niet de indruk dat er snel einde komt aan het gebruik van fossiele brandstof. Rokende schoorstenen, raffinaderijen, wegen, spoorlijnen en schepen vol containers, overal om je heen zie en voel je de immense stromen goederen. Stel eens dat we geen fossiele brandstof meer gebruiken, niet al die spullen willen kopen die in duizenden containers worden aangevoerd, waar blijft de ‘motor van onze economie’ dan? Hier zie je sterk samengebald het vraagstuk waar we met zijn allen voor staan: hoe krijgen we dit in duurzame banen? Willen we deze steeds maar groeiende stroom aan goederen wel? Gaat die groei nog eindeloos door?
Op de website van het Havenbedrijf Rotterdam (DUURZAAMHEID INSIGHT ) lezen we het volgende citaat:
In 2050 is de Rotterdamse haven nog steeds een epicentrum van bedrijvigheid en werkgelegenheid. Alleen wordt die dan gecreëerd door vrijwel emissieloze industrie en scheepvaart. Hergebruik van afval zal de gewoonste zaak van de wereld zijn. Digitalisering en nieuwe technologieën maken de haven nóg veiliger en gezonder. En de menselijke maat gaat nog meer de boventoon voeren. Zie hier het vergezicht van Remco Neumann, programmamanager corporate social responsibility (CSR) van het Havenbedrijf Rotterdam, dat volgens hem dichterbij is dan menigeen denkt.
Op de website van de Hogeschool Rotterdam (RDM Centre of Expertise) lezen we:
SMART ENERGY DELTA
Rotterdam moet een ‘Smart Digital Delta’ worden, zo is te lezen in de Roadmap Next Economy (2016) van Metropoolregio Rotterdam Den Haag: “Dit transitiepad omvat alles wat te maken heeft met onderling verbonden slimme energiesystemen, duurzame energiebronnen, conversie- en opslagtechnologie, energiebesparing, opslag van koolstofdioxide, warmte-uitwisseling en de gehele elektrische en waterstofinfrastructuur. Het omvat alle acties die moeten worden ondernomen om een infrastructuur op te zetten voor hernieuwbare energie.” De haven, die nu voor meer dan 60% gebaseerd is op fossiele grondstoffen, zal er voor moeten zorgen dat het voorop loopt in de mondiale energietransitie en circulaire economie (EVR 2017).
EVR staat voor Economische Verkenning Rotterdam, een jaarlijks verschijnend rapport. Wil je er alles van weten? Je kunt het hier lezen en downloaden.
Houd je van duurzaamheid, bezoek dan de haven van Rotterdam
Dit lijkt een tegenstrijdig advies, maar ik bedoel het serieus. Rijd er eens rond, bezoek de oude havens, bezoek FutureLand. Voor mij is het afschrikwekkend en aantrekkelijk tegelijkertijd. Bijna 20% van de landelijke uitstoot van CO2 vindt hier plaats. Die moet naar vrijwel nul. Dat is meer dan een uitdaging. En je kunt hier van heel dichtbij volgen of het mooie plannen blijven, of de energietransitie daadwerkelijk met voortvarendheid wordt aangepakt.
Tips voor een bezoek aan de haven van Rotterdam.
Tip 1. Vaar met de Fast Ferry van Hoek van Holland naar de Maasvlakte en fiets 5 kilometer naar bezoekerscentrum FutureLand. Als alternatief kun je er per auto heen rijden of een excursie met de Spido boeken. Maak vooral ook de bustour over het containerterrein.
Tip 2. Breng een bezoek aan Heijplaat, liefst op een doordeweekse dag (bedrijvigheid). Bezoek ook de Woonwijzerwinkel. Het makkelijkst kom je er met de waterbus vanuit Rotterdam.
Tip 3. Er is veel documentatie over duurzaamheid in de haven van Rotterdam. Hierboven heb ik een paar startpunten weergegeven in het hoofdstukje ‘Duurzaamheid in de haven van Rotterdam: naar een emissieloos jaar 2050?’.